Талас облусунун маданият паспорту

Талас облусундагы маданият мекемелери:

Бакай-Ата району боюнча:

Маданият мекемелери-  22

18- тарыхый маданий эстеликтери бар

Тарыхый-маданий мурас обьектилери.

Бакай-Ата районунун аймагында 18 тарыхый- маданий мурас обьектилери бар

• Урмарал дарыясынын эки жээктериндеги Кырк-Кыз , Кырк-Жигит байыркы каналдары,
• Талас дарыясынын сол жээгиндеги “Желе-Дөбө” мүрзөлөрү,
• Чийим -Таш капчыгайындагы аска таштардагы сүрөттөр,
• Күмүштак дарыясынын оң жээгинде капчыгайга кире беришиндеги “Күмүштак” байыркы шаарчасы,
• Күмүштак капчыгайындагы Арзыматтын гумбези,
• Боо-Терек айылындагы чиркөө-приходдук мектебинин имараты,
• Ак-Дөбө айылындагы мүрзөлөрдөгү гумбез-1, гумбез-2, гумбез-3,
• Бакай-Ата айылынын түштүк-батыш тарабындагы “Чевилди” мүрзөлөрү,
• Мурунку “Красная Заря” колхозундагы уч гүмбез,
• Урмарал дарыясындагы аскалардагы сурөттөр,
• Үч-Эмчек айылындагы “Большая группа выработки”,
• Карагайлуу-Чон-Котур-Дөбө” суулар бөлүнгөн жерде “Горная выработка”обьектиси,
• Бакай-Ата айылында райондук маданият үйүнүн аянтчасындагы айкел.
• Кызыл-Сай айылындагы Бакай-Атанын айкели.
• Өзгөрүш айылындагы Эгемберди датканын мүрзөсү.

Бул тарыхый -маданий мурастардын баардыгы  жер жерлердеги айыл аймактардын балансында турушат.

 Манас району боюнча:

 Маданият мекемелери – 23

8- тарыхый маданий эстеликтер бар.

Тарыхый-маданий мурас объекттери:

Манас районунун аймагында республикалык маанидеги тарыхый жана маданий эстеликтер -8:

— Кайынды чалдыбары (Чеш-Дөбө айылынын чыгышында);

— Нылды-I чалдыбары (Нылды капчыгайынын оозунан 2 км аралыкта);

— Нылды II чалдыбары (Нылды-Кайынды сууларын бөлгүчтүн аймагында);

— Покровка чалдыбары (Покровка айылынын батышында);

— Православ чиркөөнүн имараты (Покровка айылында);

— Мечит (Жайылган айылында);

— Кеңеш айылындагы Атлах шаар чалдыбары 751 жыл;

— Чоң Капка айылындагы Йянги –Тараз шаар калдыгы1269 жыл.

Кара-Буура району боюнча:

Маданият мекемелери – 35

19- тарыхый маданий эстеликтер бар.

Тарыхый-маданий мурас объекттери:

Кара-Буура районунун аймагында республикалык маанидеги тарыхый жана маданий эстеликтер -19:

— “Баатырлар аллеясы”  Суусамыр  Талас-Тараз трассасынын боюнда ДЭУ-6 ишканасынын бет маңдайында (Кызыл-Адыр айылында)

— Коомдук жана мамлекеттик ишмер Т. Айтматовдун айкели (Кызыл-Адыр айылында);

— Коомдук жана мамлекеттик ишмер Т. Айтматовдун айкели (Шекер айылында);

— Советтер Союзунун Баатыры Ч. Түлөбердиевдин айкели (Чолпонбай айылында);

— Күркүрө-Суу чалдыбары (Аманбаев айылынын батыш тарабында);

— Чимгент чалдыбары (Чымгент айылында);

— Шекер I чалдыбары (Чымгент айылынын батышында);

— Шекер II (Ак-Мечит) чалдыбары (Чымгент айылынын батышында);

— Шекер III чалдыбары (Чымгент айылынын батышында);

— Шекер IV чалдыбары (Шекер айылынын түндүгүндө);

— Шекер V чалдыбары (Шекер айылынын түштүгүндө);

— Жоон-Дөбө чалдыбары (Жоон-Дөбө айылында);

— Православ чиркөөнүн имараты (Аманбаев айылында);

— Советтер Союзунун Баатыры Ч. Түлөбердиевдин жана Улуу Ата-Мекендик согушта курман болгон айылдаштарынын мемориал-музейи (Чолпонбай айылында);

— Кара-Сай айылынын түштүгүндө айылдын четинде Чоң Коргон Караханнилердин көрүстөнү, биздин заманга чейинки 5-кылымдарга  таандык.

— Бакайыр көрүстөнү (Бакайыр айылынын түштүк-батышында);

— Куру-Бакайыр көрүстөнү (Куру-Бакайыр капчыгайында);

— Кара-Буура көрүстөнү (Кызыл-Адыр айылынан 10 км түштүк-

чыгышта);

— Күркүрө-Суу аска бетиндеги сүрөттөр (Куганды жана

Майдантал сууларынын куймасында);

— Куру-Бакайыр аска бетиндеги сүрөттөр (Бакайыр айылынын

15 км түштүгүндөгү Куру-Бакайыр капчыгайында);

— Аска бетиндеги байыркы түрк жазуулары (Куру-Бакайыр

капчыгайында);

— Аска бетиндеги сөздү жазуулары (Куру-Бакайыр

капчыгайында);

 Талас району боюнча

 Маданият мекемелери – 38

Тарыхый-маданий мурас объекттери:

Талас районунун  аймагында республикалык маанидеги

тарыхый жана маданий эстеликтер -15:

— Каракол чалдыбары (Каракол жана Үч-Кошой сууларын

бөлгүчтүн аймагында);

— Каскан-Дөбө чалдыбары (Айыр-Там-Ой капчыгайында);

— Кулан-Корук чалдыбары (Ак-Дөбө чалдыбарынын

түндүгүндө);

— Талас чалдыбары (Талас шаарынын батыш тарабында);

— Үч-Кошой чалдыбары (Талды-Булак айылынын батышында);

— Түз-Ашуу чалдыбары (Туз-Ашуу суусунун Үч-Кошой

суусуна куйган жерден 1,5 км алыстыкта);

— «Манас Ордо» Кыргыз улуттук тарыхый-маданий комплекси

(Талас шаарынан 12 км түндүк-чыгышта, Таш-Арык айылында);

— Кең-Кол көрүстөнү (Кенкол дарыясынын сол жээгинде,

Манас күмбөзүнүн түндүк-чыгышында);

— Котур-Сай көрүстөнү (Иваново-Алексеевка айылынын

түндүгүндө);

— Кулан-Сай көрүстөнү (Кулан-Сай капчыгайынын түштүк

тарабында);

— Кызыл-Сай көрүстөнү(Талас шаарынын түштүгүндө);

— Таш-Дөбө көрүстөнү (Нылды суусунун жээгинде);

— Таш-Башат көрүстөнү (Манас күмбөзүнөн 7 км чыгышта);

— Аска бетиндеги жазуулар (түрк) (Айыр-Там-Ой

капчыгайында);

— Аска бетиндеги жазуулар (түрк) (Талас шаарында);

— Аска бетиндеги жазуулар (түрк) (Кулан-Сай капчыгайында);

— Аска бетиндеги жазуулар (түрк) (Терек-Сай капчыгайында);

— Аска бетиндеги жазуулар (согду) (Кулан-Сай капчыгайында);

— Аска бетиндеги сүрөттөр (Кулан-Сай капчыгайында);

 Талас шаары боюнча

Маданият мекемелери – 3

Тарыхый-маданий мурас объекттери:

Талас шаарынын аймагында республикалык маанидеги тарыхый  жана маданий эстеликтер — 25:

— Ак-Дөбө чалдыбары (Талас дарыясынын жээгинде жана Талас

шаарынын четинде);

— Православ чиркөөсүнүн имараты (Талас шаарында, Ленин

көчөсүндө);

-1930-жылдары басмачылар менен күрөштө курман болгон

Кызыл Армиялык боордоштордун мүрзөсү (Талас шаарында, Калинин көчөсүндө);

— 1941-1945-жылдардагы Улуу Ата-Мекендик согушта курман

болгондордун эстелиги. (Талас шаарындагы сейил багы);

— Чернобыль АЭСинде1986-жылдын 26-апрелинде болгон

апааттарын кесепеттерин жоюу иштерине катышкан Талас облусунун

жарандарына арналган эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);

— 1979-1989-жылдардагы Ооган жана Баткен согушунда

курман болгон жоокерлердин эстелиги. (Талас шаарынын сейил

багы);

— 2010-жылындагы 6-7-апрель Элдик Революцияда Таластык

курман болгон баатырлардын эстелиги. (Талас шаарынын сейил

багы);

— 2010-жылындагы 6-7-апрель Элдик Революцияда курман

болгон баатырларга арналган эстелик. (Талас шаарында, Бердике

баатыр көчөсүндө);

— Каим уулу Касымдын эстелиги. (Талас шаарынын сейил

багы);

• Генерал майор Василий Петришевдин эстелиги. (Талас

шаарынын сейил багы);

• Итеш баатырдын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Итим бийдин эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Бердике баатырдын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Кыдыраалы датканын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Сатылган датканын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Чыныке бийдин эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Кубатбек хандын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Нурак датканын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Сарымсак датканын эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Эр Солтонойдун эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Теодор Герцендин эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);
• Нуржанов Акматбектин эстелиги. (Талас шаарынын сейил багы);

• Колпоч баатырдын эстелиги. (Талас шаарында, Ч.Айтматов көчөсүндө);

• Бердике берендин эстелиги. (Талас шаарында, И.Сарыгулов көчөсүндө);

• Чыңгыз Айтматовдун эстелиги. (Талас шаарында, А.Нуржанов аллеясында);

Талас облусунан чыккан белгилүү инсандар:

1. Момунова Гүлсайра (1937) – Кыргыз Республикасынын эл акыны;

2. Сапаралиев Алтынбек (1947) – ырчы, Кыргыз Республикасынын эл артисти;

3. Сатаев Чубак (1960– 1993) – обончу, аткаруучу;
4. Герцен Теодор Теодорович (1935) – график, скульптор-монументалист Кыргыз Республикасынын эл сүрөтчүсү;
5. Медетбеков Асылбек (1939) – акын, сынчы, философия илимдеринин кандидаты.

6. Өмүрканов Анатай (1945 ) – Кыргыз Республикасынын эл акыны; Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыктын лауреаты

7. Суванбердиев Тургунбек (1921) – чарбалык ишмер, журналист, котормочу;

8. Турсуналиев Эстебес (1931 – 2005) – төкмө акын, Кыргыз Республикасынын эл артисти, СССР  эл артисти;

      9 . Шер-Нияз Садык (1969 ) – Кыргыз  Республикасынын  Жогорку Кеңешинин депутаты. Кинорежиссёр, Эл аралык даражадагы сыйлыктардын лауреаты.

10. Айтматов Чыңгыз Төрөкулович (1928– 2008) – Кыргыз Республикасынын эл жазуучусу, Кыргыз Республикасынын  Баатыры;

11. Жакыпбеков Ашым (193–1994) – жазуучу, котормочу, кинодраматург, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер;
12. Жалгасынова Дарыйка (1941) – ырчы, Кыргыз Республикасынын эл артисти;

    13 .Жеңижок (Көкө уулу Өтө) (1860 – 1918) – төкмө акын;

14. Медетбеков Капар (1931) – актер, СССР Эл артисти, Кыргыз Республикасынын эл артисти;
15. Отунчиев Элүүбай (1939) – Кыргыз Республикасынын эл жазуучусу;
16. Чойбеков Сооронбек, Сологой ырчы (1908– 1985) – төкмө акын, обончу, комузчу;
17. Шүкүрбеков Райкан (1913– 1962) – акын, драматург.

    18.Асанбеков Сарман (1935) – Кыргыз  Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер;

19. Атай Огомбаев (1900 – 1949) – ырчы, комузчу, Кыргыз Республикасынын эл артисти;

20. Бектеналиев Мукталы Абдыбекович (1959) –

21. Буларкиева Мариям (1937) – акын, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер;

22. Казаков Түгөлбай (1951) – обончу, композитор, Кыргыз Республикасынын эл артисти,  Кыргыз Республикасынын Маданият, маалымат жана туризм министри;

23. Каимов Касым (1926 – 1989) – жазуучу, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер;

24. Козубекова Мейилкан (1932) – комузчу, аткаруучу, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген артисти;

25. Молдокулова Эсенбүбү (1941) – опера ырчысы, Кыргыз Республикасынын эл артисти;

26. Момункулов Жумаалы (1937) — Кыргыз Республикасынын  маданиятына эмгек сиңирген ишмер;

27. Нурманбетова Эсенбү (1957) – опера ырчысы, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген артисти;

28. Сарногоев Байдылда (1932) – Кыргыз Республикасынын эл акыны;

29. Сейдалиев Жумалы (1913) – комузчу, аткаруучу, Кыргыз  Республикасынын эмгек сиңирген артисти;

30. Сейталиев Медетбек (1935) – жазуучу;
31. Токтогулов Аман (1945– 1992) – акын, котормочу, сынчы;

31. Токтогулов Эрменбек (1935) – Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер;

32. Үмөт Түгөлбай уулу, Үмөт молдо (1883 – 1943) – алгачкы агартуучу, элдик табып, санжырачы;

33. Эралиев Сүйүнбай (1921) – Кыргыз Республикасынын эл акыны, Кыргыз Республикасынын Баатыры.

34. Үсөнбаев Алымкул (1896-1963)-төкмө акын. Кыргыз ССРинин эл артисти, Кыргыз ССРининжогорку кеңешинин депутаты.
35. Балыкооз (Кумар уулу Бекмурат) (1793– 1873) – ырчы, манасчы;

36. Шеркулов Шекербек (1902– 1980) – комузчу, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген артисти;

37. Эшмамбет Байсейит уулу (1867– 1926) – төкмө, ырчы, дастанчы;

38. Эсенаман Жалгаш уулу (1833– 1913) – төкмө акын;
39. Замирбек Үсөнбаев (1951)-төкмө акын. Кыргыз Республикасынын эл артисти,Токтогул атындагы сыйлыктын лауреаты.

40. Асанкан Жуманалиев (1947-2008)-манасчы. КРсынын эмгек сиңирген артисти.
41. Нуралиев Абдылда (1958)-төкмө акын. КРнын эмгек сиңирген артисти.
42. Аалы Туткучев (1983) Төкмө акын, КРсынын эмгек сиңирген артисти.
43. Шеркулов Намазбек –КРнын эмгек сиңирген артисти.
44. Эстебесов Кубан Аязбекович – КРнын маданиятына эмгек сиңирген ишмер.
45. Жетигенова Алина – КРнын эмгек сиңирген артисти.
46. Иманалиева Айчүрөк – КРнын эмгек сиңирген артисти.
47. Атабеков Мирбек – КРнын эмгек сиңирген артисти.
48. Алыбаев Марат – обончу, композитор.
49. Исаков Сабатар – обончу аткаруучу.
50. Мамадалиев Камил – манасчы.
51. Баялиев Замир – манасчы.
52. Абдышев Казакбай – акын.
53. Сүйүнтбеков Бектурсун – котормочу.
54. Кутманалиев Амантай – төкмө акын.
55. Медетов Жакып – жазуучу.
56. Сейдрахманов Н. – манасчы.
57. Алымбеков Надырбек – акын, коомдук ишмер.
58. Шабданов Масалбек – акын.
59. Тургунаалы Нурматов – обончу, аткаруучу.
60. Турсуналиев Рыскулбек – акын.
61. Сооронкулов Сыргак – санжырачы.
62. Камчыбеков Назарбек – төкмө акын.
63. Т.Г.Герцен – художник.

Советтер Союзунун баатырлары:

1. Оторбаев Асанбек.
2. Петришев Василий.
3. Сухин Семён.
4. Роденко Константин.
5. Түлөбердиев Чолпонбай.